آیا دعای عرفه دارای سند محکمی است؟

آیا دعای عرفه دارای سند محکمی است؟

پسران غالب اسدی چه کسانی هستند؟

آن چه در کتاب های رجالی آمده است، پسران غالب بن بشر اسدی که ابن اثیر او را از صحابه دانسته اند[۱]، بشر و بشیر می باشند که دعای عرفه را از امام حسین ـ علیه السلام ـ نقل کرده اند.

بشر بن غالب الاسدی الکوفی کیست؟

در کتاب های رجالی نام او آمده است. برخی در مورد او چیزی نگفته اند و عدّه ای او را مجهول دانسته اند. در تنقیح المقال آمده است که: شیخ (ره) او را از اصحاب امام حسین ـ علیه السلام ـ و امام سجاد ـ علیه السلام ـ دانسته و به دنبال آن آورده: ظاهر این است که بشر بن غالب الاسدی الکوفی امامی است اما حال او مجهول است.[۲] در اصول کافی از او روایت هم نقل شده است. برخی او را از اصحاب امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ و اصحاب امام حسین ـ علیه السلام ـ و امام سجاد ـ علیه السلام ـ دانسته [۳] و در مورد وثاقت یا عدم وثاقت او ساکت مانده است.

 بشیر ابن غالب الاسدی الکوفی کیست؟

 مورد شخصیت وی هم کتاب های رجالی به طور صریح و محکم سخن نگفته اند. در موسوعه رجالیه آمده است: بشیر مشترک است بین رجال حدیث ولی هیچ کدام توثیق نشده اند. هم چنین آمده است: از او از امام حسین ـ علیه السلام ـ در کافی روایت نقل شده است. او کسی است که دعای عرفه را از امام حسین ـ علیه السلام ـ روایت کرده است.[۴] در جای دیگر آمده: بشیر بن غالب الاسدی الکوفی مجهولٌ.[۵] عده ای از رجالیون در مورد وثاقت یا عدم وثاقت او سکوت کرده اند و یا نام او را ذکر نکرده اند. 

دلالت شناسی حدیث:

علّامه محمد تقی جعفری در مقدمه ی تفسیر دعای بلند عرفه آورده است: مرحوم محدث قمی در مفاتیح آورده است: بشر و بشیر فرزندان غالب اسدی نقل کرده اند که: در آخرین ساعات روز عرفه در عرفات در خدمت امام حسین ـ علیه السلام ـ بودیم که آن حضرت با جمعی از خاندان و فرزندان و شیعیان از چادر بیرون آمدند و با نهایت خضوع و خشوع در طرف چپ کوه (جبل الرحمة) ایستاد و روی مبارک را به طرف کعبه گردانیده و دست را مقابل رو برداشتند و این دعای بلند عرفه را خواندند. اگر چه بعضی از محدثین بزرگوار، یقین به سند این نیایش ندارند، ولی طبق اصل معروف: «دلالته تغنی عن السند» در این جا جاری است. گاهی مفهوم و دلالت و محتوای حدیث به قدری با عظمت و مطابق اصول است که از سند بی نیاز و احتیاجی به آن وجود ندارد. بدیهی است که نظیر مضامین این نیایش در عالی ترین درجه ی حکمت و عرفان اسلامی را جز انبیای عظام و ائمه معصومین ـ علیه السلام ـ نمی توانند بیان نمایند.[۶] بیشتر دعاهای موجود، از باب بی نظیر بودن در مضامین و معنا مورد وثوق قرار می گیرند، مانند دعای کمیل و زیارت عاشورا و...

آیت الله جوادی آملی (حفظه الله) در درس خارج فقه، منشور و بخشنامه ای را که از امام صادق روایت شده نقل کرده که دستورالعمل بلند اخلاق برای کارگزاران نظام اسلامی بیان می کند که بسیار جالب توجه و از مضامین و معنای بلندی برخوردار است.[۷] ولی از نظر سند، حدیث مرسله است. استاد فرمود: اشکالی ندارد که از مضامین و معنای بلند آن در عرصه های اجتماعی و اخلاقی استفاده ببریم[۸] و طبق اصل «دلالته تغنی عن السند» از آن بهره ببریم.

احادیث شریف نبوی(ص)، نهج البلاغه شریف، صحیفه سجادیه و بسیاری از دعاها چنین سرنوشتی دارند و طبق این اصل دلالت مورد پذیرش قرار می گیرند. بلی در مسایل فقهی و بیان حکم شرعی اثبات سند و سندشناسی بسیار مهم است. تازه در مسایل فقهی هم گاهی روایات مرسله و غیر معتبر مؤید روایات دیگر قرار می گیرند و از این حیث مورد استناد و استفاده قرار می گیرد. مبناها هم در این راستا مؤثر می باشد و نسبت به هم فرق می کنند.

آنچه در پایان قابل بیان است این است که درست است که برخی از محدثین بزرگوار و رجالیون یقین بر سند این نیایش ندارند و بر راوی آن اشکال می کنند ولی دلالت آن طوری است که بوی عصمت می دهد و یک مضمون و دلالت بی نظیر این گونه، آن هم در قالب نیایش جز در توان معصوم ـ علیه السلام ـ و انبیاء عظام نمی باشد. و وقتی دلالت یک متنی این قدر محکم و قوی و بلند باشد هم مورد تأیید سایر معصومین ـ علیه السلام ـ قرار می گیرد و هم عقل برهانی آن را به معصوم ـ علیه السلام ـ مستند می کند و به معصوم ـ علیه السلام ـ نسبت می دهد. اگر طبق اخبار عرض،[۹] متن دعای عرفه بر قرآن شریف هم عرضه شود، یقیناً با روح قرآن همخوانی دارد و هماهنگ است و مورد تأیید قرآن شریف می باشد. بنا بر این ولو این که طبق متنی از معصوم ـ علیه السلام ـ در باره تأیید دعای عرفه در دست نباشد و ما نیافته باشیم که دعای عرفه تأیید سایر ائمه قرار گرفته ولی طبق قاعدة اخبار عرض، عقل برهانی و اصل (( دلالته تغنی عن السند)) این دعا هم به طور مستقیم و غیر مستقیم انشاء الله مورد تأیید ائمه معصومین ـ علیه السلام ـ است و ضعف سندی آن موجب خدشه در دلالت آن نمی گردد و می توان از مضامین آن بهره های بزرگ برد. گذشته از همه انتساب این دعا به امام حسین ـ علیه السلام ـ دارای شهرت هم هست. ممکن هم است سند یک حدیث یا متن در دست باشد ولی متن آن اضطراب داشته و با روح قرآن سازگار نباشد و مردود شمرده شود. لیکن مضامین دعای عرفه با روح قرآن و روایات ناسازگار به نظر نمی رسد.(۱۰)

بعضی های اشکال کرده اند که این دعا از امام حسین (ع) نمی باشد؛ زیرا چگونه می شود که آن را امام یک بار خوانده باشد و راوی نیز در همان یکبار حفظ کرده باشد؟

جواب بسیار ساده است، افرادی بسیاری هستند که دارای حافظه قوی می باشند و می توانند با یک بار شنیدن مطلبی بس طولانی را حفظ کنند و این گونه افراد در قدیم الایام مخصوصا در زمان ائمه (ع) بیشتر بودند و در عصر ما نیز این گونه افراد وجود داشته و دارد مانند شیخ بهلول (ره) که بزرگان نقل می کنند وی در هشت سالگی حافظ قرآن گردید و بسیاری از خطبه های نهج البلاغه و دعاهای صحیفه سجادیه ، دعاهای مفاتیح الجنان، از جمله دعای جوشن کبیر، دعای عدیله، دعای توسل، دعای کمیل، زیارت عاشورا و مناجات شعبانیه را از حفظ داشت. بهلول بیش از دویست هزار بیت شعر سرود و پنجاه هزار بیت شعر نیز از دیگران در حافظه داشت و بسیاری از کتاب های ادبی و فقهی حوزه و نیز کتاب فلسفی منظومه سبزواری را به حافظه قوی خویش سپرده بود.

نقل می کنند که برای او بیشتر از 1000 بیت شعر را می خواندند، آن هم فقط یک بار و او آن اشعار را با یک بار شنیدن حفظ می کرد و دوباره برای طرف می خواند!!!

و همین طور طلاب علوم دینی که درس خارج فقه و اصول می خوانند؛ عده ای از آنها عادت ندارند که قلم و کاغذ بیاورند و درسی را که به مدت 40 یا 45 دقیقه میباشد را یاداشت کنند بلکه فقط گوش می دهند و وقتی به خانه یا اتاق خود برگشتند آن وقت درس را می نویسند! پس بنابر این که شخصی بتواند مطلب طولانی را مانند دعا یا غیر آن را با یک بار شنیدن حفظ کند محال نمی باشد و امکان پذیر است.

و با این گونه اشکالات نمی شود به این دعای عظیم الشان خدشه وارد کرد...

سید کاظم حجت

حوزه علمیه حضرت آیت الله العظمی حجت (ره)

کابل - 1393

پى نوشت ها:

[۱] . مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج ۲، بی جا، بی تا، ص ۳۶۵

[۲] . همان، ج ۱، ص ۱۷۴.

[۳] . خویی، سیّد ابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث، ج ۳، بیروت، لبنان، الطبعة الثالثة، ۱۴۰۳ هق، ص ۳۲۰

[۴] . ترابی، علی اکبر، الموسوعة الرجالیه المیسرة، قم ، مؤسسة الامام الصادق، الثالثة ۱۴۲۴ هق، ص۶۲

[۵] . جواهری، محمد، المفید من معجم الرجال الحدیث، قم، محلاتی، الاولی، ۱۴۱۷ هق، صص ۸۶ و ۸۸

[۶] . جعفری، محمد تقی، نیایش امام حسین ـ علیه السلام ـ در صحرای عرفات، تهران، مؤسسه نشر آثار علّامه، چهارم ، ۱۳۸۲، ص ۲۹

[۷] . وسایل الشیعه، ج ۱۲، باب ۴۹، ج اول، صص ۱۵۰-۱۵۵

[۸] . جوادی آملی، عبدالله، خارج فقه- مکسب محرمه، تاریخ ۱۰/۸/۱۳۸۰

[۹] . وسائل الشیعه، جوان ۱۸، باب ۹، از ابواب صفات قاضی، ص ۸۹.

(۱۰) تا این قسمت از مقاله بر گرفته از یکی از سایت های مذهبی می باشد و نویسنده اش معلوم نیست، اما چون موافق با نظر نگارنده است در این مقاله درج شده است.